Evet, herkes kitapları çok seviyor, her fırsatta okuyor, hatta ilham alıp yazıyor. Fakat kitaplarla olan ilişkimiz gelişmiş bir toplumun sahip olduğu bağdan çok daha zayıf. “Kitap Bilgisi” konusunun özellikle okullarda okutulması gereken bir ders olduğunu düşünüyorum. Bu yazıda kağıttan dijitale kitap bilgisi kavramının dönüşümümü ele almaya çalıştım. Kitapseverlerin ilgisini çekebilecek bir derleme oldu. Okumamak için kimsenin bahanesi kalmaması ve kitaba dair daha bilinçli gençler görmek dileği ile.
1. Kitap Bilgisi 101: Kağıt kitap nedir?
Kitap yani İngilizcede “book” (okunuşu /buuk/) zihninizin gelişmesine yardımcı olur. Ağaçları saymazsak çevre dostu ve teknoloji harikası icat ile tüm alışkanlıklarınız değişebilir. Üstelik pili hiç bitmiyor. Tamamen insan enerjisiyle çalışıyor.
2. Kitap okumak ne kazandırır?
Her şeyi müptelasından dinlemek keyiflidir. Gerçek bir kitapsever, Murat Menteş kitabın kazandırdıklarını çok güzel anlatmış. Kitap bilgisi, kitap sevgisine dönüşürse ne ala.
3. Kağıt kitap nasıl basılır?
Yukarıdaki videoda kağıt kitabın geleneksel yöntemlerle basım aşamaları şiirsel bir üslupla anlatılmış. Yer: Daily Telegraph, Smith-Settle Printers, Leeds, England.
4. Başka kitaplar mümkün müdür?
Bu video özellikle tek kitabın ötesine geçemeyen zihinler için. Tek kitap yeter mi? Kitap mutlak mıdır? Başka kitaplar neden olmasın? “Hayat Kılavuzu” adında bir kısa film.
5. Kitap korkulacak bir şey midir? Yasaklamak gerekir mi?
“Kitap korkulacak bir şey değildir” demek isterdim; ama korkan var. Korku bulaşıcı olabilir ancak bu korkudan kitaplar sorumlu değildir. Öğrenmek insan olmanın en önemli özelliği; öğrendikçe yeni doğruları ve yeni yanlışları fark etmeye başlarsın. Bu da paradigmanın değişmesine yol açar. Dengelerin değişmesini istemeyen kişiler kitapların yaratacağı etkiden korkar. Bilgisiz insanı kandırmak ve yönetmek kolay olduğundan zihin açıcı kitapların insanlara ulaşmasını istemezler.
Peki, hiç tehlikeli kitap yok mudur? Tehlikeli kitap değil tehlikeli insanlar vardır. Mesela Hitler’in Kavgam kitabını yasaklamak değil Hitler gibi düşünen insanların oluşmayacağı ortamlar üzerine düşünmek gerekir. Bütün Kavgam kitaplarını yak, şartlar değişmediyse, onu yazacak biri mutlaka çıkar.
Evrende kitabı yasaklamaya yetkili hiçbir varlık yoktur. Bunu geçmişte kilise denemişti, yasakladıkları Nobel ödüllü yazarların, şairlerin, filozofların, bilimcilerin kitaplarıydı. Bu bağlamda kitap okumak anarşist bir eylem sayılabilir.
Günümüzde bile kitap bilgisine ve kültürüne karşı devletlerin yaklaşımı net değildir bu yüzden daha da vakit geçmeden bir şeyler yasaklanmadan mümkün olduğunca çok kitap okuyun. Eğer “Kitap Bilgisi” diye bilinçlendirici bir ders olsa ne korkmanın ne de yakmanın gereği kalmayabilir.
Yasaklı kitapları merak ediyorsanız işte size tıklanacak bağlantı: tr.wikipedia.org
6. Kitap yakmak caiz midir?
6.1. Sahne 1: Neden Yakıyoruz?
Ray Bradbury’nin Fahrehight 451 adlı ünlü bilimkurgu romanından bir diyalog (sonra çizgi romanı ve filmi de yapılıyor). İtfaiyecilerin yangın söndürmek yerine kitap yaktıkları alternatif bir gelecekte geçiyor. Genç kadın itfaiyeciye sorar:
– Söylesene, kitapları neden yakıyorsunuz?
– Ne? Diğerleri gibi bir iş işte. Pek çok değişikliği olan bir iş. Pazartesi Miller yakarız; Salı Tolstoy; Çarşamba Walt Whitman… Cuma Faulkner; Cumartesi ve Pazar da Schopenhauer ve Sartre.. Kül olana dek yakıp sonra da küllerini yakarız. Bu bizim ilkemiz.
– Öyleyse kitapları sevmiyorsun?
– Kitaplar sadece fazlasıyla eee… saçma. İlginç değiller.
– Bu kadar tehlikeli olmalarına rağmen neden bazı insanlar hâlâ okuyor?
– Kesinlikle yasak oldukları için.
– Neden yasak?
– Çünkü insanları mutsuz ediyorlar.
– Buna gerçekten inanıyor musun?
– Oh, evet. Kitaplar insanları rahatsız eder. Onları antisosyal yapar.
Filmdeki ikinci çarpıcı sahne ise bir ev kütüphanesini bastıklarında, kitapları yakmadan evvel, itfaiye şefinin kitaplar arasında gezerken, Montaga söyledikleridir:
– Her itfaiyeci hayatında en azından bir kez tüm bu kitapların ne hakkında olduğunu bilmek ister. Bilmek için can atar. Öyle değil mi? Sözüme güven, Montag. Orada hiçbir şey yok. Kitapların söyleyecek hiçbir şeyi yok! Bak, bunlar roman. Asla varolmamış insanlar hakkında. İnsanlar bunları okuyor. Bu, onları gerçek hayatlarında mutsuz yapıyor. Hayatlarını başka şekilde yaşamak istiyorlar. Asla olmayacak bir şekilde. Hadi, Montag. Tüm bu felsefe. Saçmalık. Romanlardan bile daha kötü. Düşünürler ve filozoflar, hepsi de aynı şeyi söylüyor: “Sadece ben haklıyım. Diğerleri aptal.”
Bir yüzyıl, sana insan kaderinin önceden belirlendiğini söylüyor. Bir sonrakinde, seçme özgürlüğünün olduğunu söylüyorlar. Bu sadece bir moda. Felsefe. Tıpkı bu sene kısa elbiseler,gelecek sene uzun elbiseler gibi.
Bak. Ölüler hakkında hikayeler. Bunlara biyografi deniyor. Ve otobiyografi. Hayatım. Günlüğüm. Anılarım. Özel Anılarım.
Elbette, yazamaya başladıkları zaman biraz zorlanıyorlar. İkinci ya da üçüncü kitaptan sonra tek istedikleri kendi egolarını tatmin etmek. Kalabalığın önünde durmak, farklı olmak. Diğerlerine tepeden bakmak.
Ah, Kritik Ödülü. Bu iyilerdendir. Elbette, kendi kritiği vardı. Şanslı herif. Söylesene, Montag. Tahminen … bu ülkede yılda ortalamakaç ödül veriliyordu sence? 5, 10, 40? Hmm? 1200’den az değil.
Kağıda kalemini sürmüş herkes bir gün ödülünü alacaktır. Ah, Robinson Crusoe. Zenciler Cuma’dan dolayı o romandan pek hoşlanmadılar. Ve Nietzsche. Ah, Nietzsche. Yahudiler Nietzsche’den hoşlanmaz. İşte, akciğer kanseriyle ilgili bir kitap. Tüm sigara tiryakileri panikliyor. Bunları yakarak insanları rahatlatıyoruz.
İşte bu çok etkileyici olmalı. Aristokrasi’nin Etiği. Bunu okuyan herkes kimsenin sahip olmadığını kesip atmış oluyor. Görüyorsun, bu iyi değil, Montag. Hepimiz benzer olmalıyız. Herkesin mutlu olmasının tek yolu “eşit” olmaktır.
Bu yüzden, kitapları yakmalıyız, Montag.
7. Evde kitap basabilir miyim?
İnsanlık tarihindeki en önemli icatlardan biri de matbaa makinesidir. Bu sayede insanlar dini kitapları okumaya başlamış ve merkezi yorum yerine kendi yorumlarının da olabileceğini fark etmişlerdir. Bilimadamları fikirlerini daha kolay yaymış ve başka yerlerde de yeni keşiflerin önünü açmıştır. Gelecekte bu baskı makinesi ucuzlayıp evlerimize mi gelecek yoksa e-kitap okuyucular çantamızı mı süsleyecek? İbre e-kitap okuyucudan yana görünüyor, fakat bu makine çok hoşuma gitti. Kağıdın kokusu her yerde.
8. Kitap ulaşım yolları nelerdir?
Bu bölümde kitap bilgisi için en önemli konulardan biri olan kitaba ulaşım yollarından sekiz farklı yola değindim, mutlaka size uygun bir yol vardır.
8.1. Kitabevleri (Pahalı)
Güncel ve baskısı olan kitapları göze hitap edecek şekilde sergilendiği dükkanlardır kitabevleri.
8.2. Sahaflar (Ucuz)
İkinci el kitapların satıldığı yerlerdir. Çoğu insan kitabını okuduktan sonra saklamaz, bazen satar ya da takas eder. İşte böyle durumlarda sahaflar devreye girer. Kitabevlerinden farklı olarak sahaflardan istediğiniz kitabı bulamazsınız sahafları gezerken kitap sizi bulur.
8.3. Bit Pazarları (En ucuz)
Eski kitap sirkülasyonunun can damarıdır. Büyük şehirlerde belli bölgelerde ve belli günlerde açılır. Kitaplar ağırlığına göre satılır orta boyada bir kitabı bir liraya bulabilirsiniz. Ama bunun için sürekli takip etmek, erken kalkmak ve tezgahları iyi incelemek gerekir.
Bu rutini her haftasonu sabahın köründe kalkıp gerçekten yapan bir deli ev arkadaşım var. Yukarıdaki videoda onu işbaşındayken görüyorsunuz. Kitap tanıtımı yaptığı bir blogu da var. Gayet de iyi gidiyor, 2015 Ocak itibariyle takipçileri on bini geçti. Neyse konuya dönelim.
8.4. Korsanlar (Ucuz, kalitesiz hatta terbiyesiz)
Kitap dünyasının emek yağmacıları korsanları tespit etmek hem kolay hem zordur. Normalden ucuz kitap sattıkları gibi kalitesiz baskı yüzünden sevdiğiniz bir romanın en heyecanlı yerinde eksik sayfalarla karşılaşabilirsiniz. Kitabı incelerken “aaa bu korsanmış” dediğinizde “alt tarafı g.t b.klu bir kitap” diyebilirler. (Bu diyaloğu bizzat yaşadım.) Tavsiye etmiyoruz.
8.5. İnternet Kitapçıları (Kampanyasına göre)
Piyasada bolca kitap satan site var. Kişinin dokunabileceği kitap satış yerleri yoksa internet kitapçılığı kesin çözüm. Merak edenler en iyi internet kitap satış siteleri araştırma yazımı okuyabilir. Artık internetten hem dijital hem de kağıt kitap alınabiliyor. Hatta Amazon, 2012’de e-kitap satışlarının kağıt kitap satışlarını geçtiğini duyurdu.
8.6. E-Kitap (Ucuz hatta bazen beleş, e-okuyucu gerekli)
Bilgisayar, cep telefonunu, tablet bilgisayarlar ve e-kitap okuyucuları (Örn: Kindle, Nook vb…) dijital kitapları okumak için yeterli cihazlar. (Yukarıdaki fotoğraf ofiste denediğim cihazlardan bazıları, gördüğünüz gibi çeşit bol.) Geleceğe yönelik ve gelişmekte olan bir piyasa olduğundan kağıt kitaba veda etmeye hazır olun. Bu konuya ayrıntılı olarak aşağıda tekrar değineceğim.
8.7. Kütüphaneler (Genelde ücretsiz, kütüphaneye gitmek gerekli)
Kağıt kitapların toplandığı ve sergilendiği bir depo düşünün. O depoda herkese yetecek kadar okuma lambası, masa ve sandalye var. Bir çeşit tapınak, evet gerçekten de böyle yerler var. (aşağıda ayrıntılı olarak anlattım.)
8.8. Sesli Kitaplar (Ucuz, pratik, çeşit az)
Görme engelli okuyucular için tasarlanmış bu kitaplardan aslında herkes yaralanabilir. Bir adet mp3 çalar ile bu dosyaları radyo tiyatrosu dinler gibi her ortamda dinlemek mümkün. Ofis çalışanlar için pratik bir yöntem.
9. Bilgini tapınakları kütüphaneler ne işe yarar?
Kütüphaneler, asırlardır insanlığın insan olma yolundaki destekçileri olmuşlardır. Kitap bilgisi kültür boyutuna kütüphaneler ile erişmiştir. Zamanla çoğu yakılmış, yıkılmış, geçmişin bilgeliğiyle insanlığın bağlantısı kesilmesine çalışılmıştır. Artık günümüzde kütüphanelerin o kadar da zararlı olduğu düşünülmüyor. Hatta gitmeye ihtiyaç da duymuyor çünkü internet var ama orada hâlâ her şey yok. Yurdumuzda ise çeşitli amaçlara hizmet eden kütüphaneleri şu şekilde sıralayabiliriz.
9.1. Milli Kütüphane ve Devlet Kütüphaneleri
Ücretli üyelik gerekebilir ama atmosferini solumaya değer. Bu kütüphaneler, yerli yayınların tümünü, yurt dışında ülke üzerine yazılmış yayınların elden geldiğince toplandığı kütüphanelerdir:
Öğrenci kimliği gerekebilir. Okullarda çalışan öğretmenlerin ve okuyan öğrencilerin her türlü gereksinimine açık olan kütüphanelerdir. Bu gün sayısı gittikçe artan üniversitelerimizin hepsinde kütüphane vardır. Birçokları zengin kitaplıklarıyla öğrencilerine hizmet vermektedir.
Herkese açık ve ücretsiz. Bu kütüphanelerin çoğunluğu Kültür Bakanlığı altında çalışmaktadır. Her türden okuyucuya hizmet verirler. Aşağıdaki linkten tüm Halk ve Çocuk kütüphanelerindeki arşivi tarayıp size en yakın ilçedeki kütüphaneden istediğiniz kitaba sadece TC kimlik nosu karşılığında ulaşabilirsiniz. Yeter ki okumaya niyetiniz, korsana töbeniz olsun. En kötü yanı hâlâ halk kütüphanelerini kapsayan bir indeksin internette olmaması: Bu nedenle sadece Google arama linki verebiliyorum.
9.4. Özel ve Temalı Kütüphaneler ve Kitaplıklar
Küçüktür, bazen ücretlidir, özeldir; ama konu üzerinde ayrıntılı bilgi içerirler. Tematik kütüphaneler belirli konuları içeren kitap ve dokümanların biriktirildiği kütüphanelerdir. Bu kütüphanelerden belirli meslek sahipleri ve endüstri kuruluşları yararlanır. Özel olanlar ise bir kişinin veya bir kurumun genişleyen kitaplığının oluşturduğu kütüphanelerdir çoğunluğu evlerde oluşur ve onlardan ancak ev halkı yararlanır. Bu tür kitaplıklar, sahipleri ölünce genelde ya halk kütüphanelerine ya da üniversite kütüphanelerine bağışlanır.
– Kadın Kütüphanesi: http://www.kadineserleri.org – Sağdaki fotoğraf, Muğla’da minimalist bir sokak kütüphanesi.
– Bir üstteki fotoğraf, efsanevi Gezi Parkı Çapulcu Kütüphanesi
10. E-Kitap nedir, nasıl okunur, nerede bulunur?
E-kitap, (elektronik kitap, sanal kitap, dijital kitap, PDF, epub vb…) kitabın gelecekti hâlidir. Bir kitabı oluşturan yazı meteryallerinin dijital ortamdaki karşılığıdır. Günümüzde zaten bir kitap matbaaya e-kitap (pdf) olarak gider. Basımevindeki baskı makinesi o PDF’yi alıp kayıpsız bir şekilde kağıda basar. Materyal açısından ek masraftır kağıt ve e-kitap aynı zamanda bir zamanlar hattatların gardiyanı olan matbaaların da sonudur. Bir devri değiştiren matbaa şimdi sona hazırlanıyor. Nereden nereye.
Yukarıda anlattığımız ikinci bölümdeki Murat Menteş gibi koku ve doku sevenlerin hoşuna gitmeyecek bir keşif olabilir e-kitap. Materyalden bağımsız sadece metnin önce çıktığı ve görsellik ve interaktiflikle zenginleştirilmiş bir deneyim sunar.
E-kitapları okumak için bilgisayarları, akıllı telefonları, tablet bilgisayarları ve sadece bu iş için geliştirilmiş e-kitap okuma cihazlarını kullanabilirsiniz. Aşağıdaki videodaki sevimli kızın bu deneyimden nasıl keyif aldığı ortada.
Şahsen Kindle Touch ve ardından iPad kullanarak e-kitap dünyasına giriş yaptım. Yurtdışında basılıp Türkiye’ye getirilmesi imkansız derece zor ve masraflı olacak kitapları korsan sitelerde bulmak çağımızın karanlık ama acımasızca uyguladığımız bir gerçeği. Bu durumda bu yazının 8. bölümün 4. maddesi olan “korsanlık” ile çatıştığımı farkındayım. Ama aslında kendimle çatışmıyorum. Baskısı olmayan, Türkiye’de bulunmayan bir kitabın PDF versiyonunu okumanın bence bir sakıncası yok, fakat Türkiye’de piyasaya tutunma mücadelesi veren, kitabına kolaylıkla erişebileceğimiz bir yazarın korsanını almak bence terbiyesizlik. Kabul edin bu hepimizin bildiği ama itiraf etmediği bir gerçek. Bir de kitap bilgisine bu kadar yabancıyken yeni giren birine korsan kitap etiğinden söz etmek de cidden zor. Keşke tüm kitaplar ücretsiz olsa.
İnternet güzeldir, ama senin de kendine has bir etik anlayışın olmalı.
Öncelikle yasal yoldan e-kitap satan kitabevlerini inceleyelim:
İngilizce kitapların bulunduğu ücretsiz ve yasal e-kitap siteleri de var: Örn: 1, 2, 3… Fakat Torrent sitelerinin veya Library Genesis Projesinin tadını alanların başka yerlere uğramayacağına eminim. Konu hakkında ayrıntılı bilgi veremeyeceğim, zira korsan olduğu için sürekli bir kovalamaca olmakta. Siz bu yazıyı okuduğunuzda projenin adı değişmiş ve başka bir yerlere taşınmış olabilir, gerçi yazıdaki diğer kitap bilgisi başlıkları bile sizi uzun süre oyalayacaktır. Özellikle online kitap satış siteleri yazısındaki Anti-Kapitalist Kitap Siteleri bölümüne bakmanızı öneririm.
Ek: Online Dergi Siteleri
Online dergi siteleri size küçük sürprizler yapabilir. Library Genesis’te bulamadığınız kitaplar bir da bakmışsınız karşınızda. Detaylı aramak için de üye olmakta fayda var. Gözlerinizi şaşı edecek iki tane güzel örnek verebilirim.
1. Issuu.com: Issuu ara sıra görsel ve yazı gönderdiğim Gölge E-dergi gibi bağımsız ve ücretsiz online dergilerin de barındığı bir yer. Hatta portfolyonuzu PDF haline getirip online olarak sergilemek de sanatçılar tarafından tercih edilen bir yöntem.
2. Scribd: Bu sitenin şartları biraz daha ağır beğenip indirmek istediğiniz kitabın karşılığında sizin de başka bir kaliteli PDF yüklemeniz veya ücretli üye olmanız gerekiyor. Bu da siteyi biraz çöpe çeviriyor. Ne olursa olsun işe yarar bir site.
11. Kağıt kitabın geleceği?
Fütürist bir ağaçperest olarak söylemeliyim ki sigara nasıl yasaksa kağıt kitap da öyle yasaklanabilir, kütüphaneler müzeye dönüşecek, kağıt havlu, kağıt peçete, hepsi birer birer yerlerini çok kullanımlı alternatiflerine bırakacak ya da lavabo alışkanlıklarımız değişecek çünkü kağıdın hammadesi bitkilerin fotosentez yapıp havayı temizlemek gibi daha önemli işleri var. Bu yüzden elektronik kitap bilgisi de çok önemli bir konu.
E-kitap için için 2010 yılının ilk yarısı bir milat, çünkü o tarihlerde dünyanın en büyük online kitap satış sitesi Amazon.com dijital kitap satışlarının kağıt kitap satışlarının geçtiğini açıkladı. Düşünsenize tablet okuma cihazınız binlerce kitabı hafızasında tutabilir, bir güncelleme olduğunda bunu anında güncelleyebilir. Merak ettiğiniz bir yazarın kitabı çıktığında size anında bildirim gelebilir. Üstelik renkli sayfaları olan videolar ile zenginleştirilimiş etkileşimli (interaktif) kitaplar bunlar. Klasik kitapların teoride dijital/sanal/elektronik kitaplar karşısında hiç bir şansı yok; ama pratikte aşılması gereken pek çok zorluk var.
Bu zorluğun ilki, format uyuşmazlığı (epubi mobi, pdf vb…), Kindle’da açılan bir kitap başka bir cihazda açılmıyor. Bu durum aynı müzik-film meselesinde olduğu gibi piyasayı kontrol isteğinden dolayı karmaşa söz konusu. PDF formatı tüm cihazlarda açılabildiği için halen en popüler format fakat “font flow” özelliğin desteklemiyor, şifrelemesi yetersiz.
Format karmaşası içinde tek önerim Calibre adındaki program. Bu ücretsiz yazılım ile formatlar arası geçiş yapabilir, EPUB ve MOBİ ve PDF arasında dönüşümü gerçekleştirebilirsiniz. Çizgi romanlarını okumak için de CDisplay programını öreririm. iPad ve Android için en kullanışlı bulduğum kitap okuma uygulaması ise: SideBooks
Sidebooks uygulamasında e-kitaplarınız sanal raflarda işte böyle görünüyor ve kağıdın emeklilik çanları çalıyor.
12. Kitap Sanatı
Özet olmasına rağmen gerçekten uzun bir yazı oldu, o zaman biraz da sanattan bahsederek makalemizi bitirelim. Kitapla hiç işiniz olmazsa bari sanatıyla ilgilenin. Evet, kitap bilgisi yazısını en keyifli konuyla kapatıyoruz: Book Art
Belki de dünyadaki en tehlikeli silah: Arjantinli sanatçı Raul Lemesoff’un yaptığı Kitap Tankı. Harika bir fikir ve çok eğlenceli. “Weapons of Mass Instruction”
“Fore-edge painting” yani kitap kenarı boyama sanatı. Kitap sayfaları ancak topluca büküldüğünde görülebilen bir resim sanatı. Lisede canımız sıkıldığında yapardık orta çağda da benzeri sıkıntılar varmış demek.
Evdeki ansiklopedileri sanat için mundar eder miydiniz? Sanatçı Guy Laramée etmiş, ama güzel etmiş, neyse ki 2012’den beri Britanica, artık sadece internette: britannica.com (kağıda bir darbe daha)
Yazını giriş görselindeki çalışmayı da yapan Su Blackwell, paper art ile kitapları birleştirmiş ve böyle masalsı yapıtlar ortaya çıkartmış.
En sona da Türkiye’den, yetenekli bir tasarımcının yaptığı ayraçlarla kapatıyoruz.
Tasarımcı ve ilüstratör Ethem Onur Bilgiç ’ten “Moby Dick”, “1984”, “Denizler Altında 20.000 Fersah” ve “Cthulhu’nun Çağrısı” için dört harika kitap ayracı fikri. Galerinin detayı için: ethemonur.com
Ek Bilgi:Okumaya Değil Okula Hayır! motto’lu bir site tasarlamıştım. (Hatta site için “Okula Hayır” adında hapishane duvarına benzeyen bir font bile tasarlamıştım.) Sitenin amacı, eğitimin açmazlarını ortaya dökmek ve aynı zamanda en ucuz ve kaliteli bilgi kaynağının kitap olacağı mesajını vermekti. Agos Şapgir benimle site hakkında bir röportaj bile yapmıştı. Site ilk bakışta çarpıcıydı hatta Latife Tekin’in hoşuna da gitmişti ama tutmadı sonra Tumblr’a taşıdım. İşte o site için hazırladığım yazılardan biriydi bu. Güncelleyip detaylandırınca koca bir derleme ortaya çıktı.
Küçüktür, bazen ücretlidir, özeldir; ama konu üzerinde ayrıntılı bilgi içerirler. Tematik kütüphaneler belirli konuları içeren kitap ve dokümanların biriktirildiği kütüphanelerdir. Bu kütüphanelerden belirli meslek sahipleri ve endüstri kuruluşları yararlanır. Özel olanlar ise bir kişinin veya bir kurumun genişleyen kitaplığının oluşturduğu kütüphanelerdir çoğunluğu evlerde oluşur ve onlardan ancak ev halkı yararlanır. Bu tür kitaplıklar, sahipleri ölünce genelde ya halk kütüphanelerine ya da üniversite kütüphanelerine bağışlanır.
Bir cevap yazın